Με τη Βραζιλία να ζει μια από τις χειρότερες, πολιτικά, στιγμές της, το αστικό πρόβλημα παραμένει οξύ και μόνο στο Ρίο ντε Τζανέιρο το ένα τρίτο των κατοίκων ζει σε φαβέλες, χωρίς στοιχειώδεις υποδομές. Ένας Έλληνας αρχιτέκτονας, ο Δημήτρης Αναστασσάκης, γνωστός στη χώρα ως «ο αρχιτέκτονας των φτωχών», πρωτοστατεί στην προσπάθεια να βελτιωθούν οι συνθήκες τους και να υπάρξει λύση για το πρόβλημα.
Από τη δεκαετία του 1920, το Ρίο ντε Τζανέιρο αναπτύχθηκε με επίκεντρο την άναρχη δόμηση των παραγκουπόλεων, τις γνωστές φαβέλες. Περίπου 1.5 εκατομμύρια άνθρωποι, το ένα τέταρτο του πληθυσμού της πόλης μένουν σήμερα σε φαβέλες, παράνομες και χωρίς βασικές υποδομές «γειτονιές». Τα πάντα σε αυτές τις «γειτονιές» είναι παράνομα. Από τη δόμηση, τη χρήση της γης, ως συχνά και τις δραστηριότητες των κατοίκων τους, αλλά και τον τρόπο που έχει επιλέξει η κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει το πολύ υπαρκτό αυτό πρόβλημα.
Οι περισσότεροι από τους κατοίκους των παραγκουπόλεων, αλλά και πολλοί υποστηρικτές τους, υποστηρίζουν ότι πρέπει να αποδοθούν στους κατοίκους τίτλοι ιδιοκτησίας της γης. Και βέβαια ζητούν να ενσωματωθούν οι φαβέλες στον αστικό ιστό, με έργα υποδομής: Υπονόμους, τρεχούμενο νερό, περισυλλογή απορριμμάτων και διάνοιξη των δρόμων.
Οι αστικές ανισότητες έχουν διογκωθεί ακόμα περισσότερο με την τωρινή ακροδεξιά κυβέρνηση του Μπολσονάρο. Η οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση στο Ρίο ντε Τζανέιρο υπήρχε, όμως, από την εποχή που η χώρα ετοιμαζόταν για τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2016. Παρ’ όλα αυτά, οι σχεδιασμοί του τότε Δημάρχου της πόλης, Εντουάρντο Παές, που η θητεία του έληξε το Φθινόπωρο του 2016, συνεχίστηκαν και μετά, χωρίς ιδιαίτερη αναθεώρηση.
Οι φτωχοί κάτοικοι της πόλης δεν ήταν μέρος του σχεδιασμού της κυβέρνησης
Η πόλη υπέστη αλλαγές, προκειμένου να προσαρμοστεί στις ανάγκες των Αγώνων και οι αλλαγές αυτές είχαν ως επίκεντρο το σύστημα Μαζικής Μεταφοράς, την αναδιαμόρφωση του λιμανιού και το πλούσιο προάστιο της Μπάρα ντε Τιγιούκα στα δυτικά της πόλης, εκεί που δημιουργήθηκε και το Ολυμπιακό Πάρκο. Για μια ακόμη φορά οι φτωχοί κάτοικοι της πόλης δεν ήταν μέρος του σχεδιασμού, παρά μόνο απομακρύνθηκαν από κάποιες περιοχές, στα οποίες η ύπαρξή τους «δεν βόλευε». Ο σχεδιασμός ήταν ξεκάθαρα επικεντρωμένος στη βελτίωση της εξωτερικής εικόνας της πόλης, χωρίς να δίνει καμία σημασία στην ουσία.
Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια στη Βραζιλία και ιδιαίτερα στο Ρίο, υπάρχει μια άνθιση του αστικού ακτιβισμού: Οι κάτοικοι των φτωχών περιοχών δημιουργούν κοινότητες και συνεργάζονται με αρχιτέκτονες και μηχανικούς, προκειμένου να κάνουν οι ίδιοι ότι μπορούν για να βελτιώσουν την κατάστασή τους. Κάποιες φορές βρίσκουν συμμάχους και στην τοπική ή κεντρική κυβέρνηση, ανθρώπους πρόθυμους να βοηθήσουν τις φαβέλες και τους κατοίκους τους να ενταχθούν με έναν πιο ανθρώπινο τρόπο στον αστικό σχεδιασμό.
Ένας Έλληνας αρχιτέκτονας, που ζει εδώ και πολλά χρόνια στη Βραζιλία, ο Δημήτρης Αναστασάκης, είναι από τους πρωτεργάτες αυτής της προσπάθειας.
Ο Έλληνας αρχιτέκτονας των φτωχών
Ο Αναστασάκης γεννήθηκε στην Αθήνα, το 1948 και μετανάστευσε στην Βραζιλία με την οικογένειά του σε ηλικία 8 ετών. Αποφοίτησε από την Σχολή αρχιτεκτονικής του Ρίο ντε Τζανέιρο (UFRJ) το 1973 με καθυστέρηση δύο χρόνων λόγω φυλάκισής του την εποχή της δικτατορίας ως μέλος του (μαοϊκού) Κομουνιστικού Κόμματος της Βραζιλίας (Partido Comunista do Brasil). Στην Βραζιλία είναι γνωστός ως ο «αρχιτέκτονας των φτωχών».
Το 1989 ξεκίνησε μια κοοπερατίβα στο Ρίο, της οποίας ήταν αρχικά πρόεδρος και η οποία έφτασε να έχει 23 συνέταιρους: 16-17 αρχιτέκτονες, έναν κοινωνιολόγο, έναν οικονομολόγο, έναν φιλόσοφο, 2 μηχανικούς, 2 σχεδιαστές κλπ. Κέρδισαν πολλούς διαγωνισμούς και έκαναν πολλά έργα, τόσο στο Ρίο όσο και στο Σάο Πάολο και αλλού. Μέρος αυτής της πρωτοβουλίας, στο Σάο Πάολο, οδήγησε στην κατοχύρωση του δικαιώματος των κατοίκων να μείνουν εφ’ όρου ζωής στα σπίτια που δημιουργήθηκαν γι αυτούς, πληρώνοντας ένα σταθερό ποσό κάθε μήνα.
Το κτίριο ανήκει στην πόλη αλλά οι κάτοικοι ζουν εκεί για όσο θέλουν και το συμβόλαιο αυτό κληρονομείται στα παιδιά τους. Σε πολλές περιπτώσεις, οι κάτοικοι έχτισαν οι ίδιοι τα κτίρια αυτά. Τα λεφτά που έδινε ο δήμος δεν επαρκούσαν και έτσι η κατασκευή έγινε με το σύστημα mutirão: Κάθε οικογένεια έδινε 16 ώρες την εβδομάδα. Οι ηλικιωμένες γυναίκες πρόσεχαν τα παιδιά και ένας από αυτούς μαγείρευε φαγητό για όλους. Μέσα από το κοινό φαγητό στήθηκαν και οι κοινωνικές σχέσεις. Πήρε μόνο 18 μήνες να χτιστούν 600 σπίτια με αυτό το σύστημα.
Σπίτια με το σύστημα Λέγκο
Ο Αναστασάκης εξηγεί ότι για την κατασκευή των σπιτιών αυτών είναι σαν το λέγκο. «Δεν το λέω μεταφορικά. Χρησιμοποιούσαμε τα λέγκο στον σχεδιασμό. Λοιπόν, αυτό το τουβλάκι το άσπρο είναι ένα δωμάτιο 3×3, σε κλίμακα 1.200. Αν αυτό είναι 3×3μ, αυτό είναι 3×4,5 μ, και ούτω καθεξής. Το λαϊκό σπίτι της Βραζιλίας είναι συνήθως 3×3 μέτρα. Υπάρχουν μελέτες του Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο που λένε ότι χωράει καλά ένα κρεβάτι, μια ντουλάπα κλπ. Το κατώτερο ύψος το ορίζει ο νόμος στο 2,60μ.», λέει.
Επιπλέον, κάθε 8, 12 ή 16 σπίτια έχουν ένα κοινό χώρο που κλείνει με πόρτα και το βράδυ χρησιμοποιείται σαν πάρκινγκ.
Διαβάστε όλο το άρθρο στο www.cnn.gr
